Nowy rok szkolny rozpocznie się za niespełna miesiąc. Wielu uczniów nie będzie mogło liczyć na pomoc psychologów

Rośnie liczba zaburzeń psychicznych wśród dzieci i młodzieży. W 2022 r. padł tragiczny rekord: odnotowano 2031 prób samobójczych, tymczasem ze wsparcia w szkołach może korzystać tylko część dzieci. W Polsce brakuje ponad 27 procent psychologów szkolnych na rok szkolny 2023/24: w województwie zachodniopomorskim ponad 34 proc., w pomorskim ponad 20 procent. Aż 450 gmin deklaruje, że na ten moment nie mają ani jednego obsadzonego etatu.

Fundacja GrowSPACE wysłała zapytanie dotyczące liczby planowanych etatów i wakatów psychologów szkolnych do wszystkich gmin, powiatów oraz miast na prawach powiatów w Polsce. Odpowiedzi udzieliło 91 procent samorządów w Polsce, a informacje pochodzą z zatwierdzonych arkuszy organizacyjnych szkół publicznych. Zebrane dane pokazują bardzo trudną sytuację przed kolejnym rokiem szkolnym.

W całej Polsce w szkołach odnotowano 2295,48 wakatów dla psychologów szkolnych. Obsadzonych jest 6105,48 etatów. W obecnej sytuacji jeden etat psychologa szkolnego przypada na 785 uczniów. Na Pomorzu sytuacja wygląda podobnie: w woj. pomorskim jest 110 wakatów w szkołach, a w zachodniopomorskim 103.

Raport fundacji potwierdzają liczby w kuratoriach. Na stronie kuratorium w Szczecinie jest 127 ofert pracy dla psychologów w szkołach i przedszkolach i dokładnie tyle samo ofert znajdziemy na stronie kuratorium w Gdańsku. To oferty z dużych miast, jak Szczecin czy Gdańsk, ale też z mniejszych, jak Chojnice, Szczecinek, Wolin czy Sławno. Psychologowie nie garną się do pracy w szkole, bo to się nie opłaca.

Po pierwsze, oferty pracy z kuratorium to prawie nigdy nie są pełne etaty, a w wielu przypadkach nawet nie połówki etatów.
- Większość ofert to 8,5, a nawet 3,5 godziny pensum, co wynika z obowiązującego od 1 września 2022 r. art. 42d ust. 4 ustawy Karta Nauczyciela, zawierającego przelicznik zatrudniania poszczególnych specjalistów w przeliczeniu na liczbę uczniów - mówi Patrycja Orłowska, koordynatorka sekcji oświaty w Ogólnopolskim Związku Zawodowym Psychologów. - Poza tym, początkujący psycholog zarabia w szkole 3 690 zł brutto. Takie zarobki nie zachęcają potencjalnych kandydatów, którzy patrzą na swoich kolegów i koleżanki, którzy w gabinecie prywatnym za godzinę pracy biorą w granicach 150, a nawet po 600 zł w przypadku psychoterapii w dużych miastach. To dlaczego on ma pracować w szkole za 29 złotych? - mówi Orłowska. - Dla porównania, psycholog bez specjalizacji rozpoczynający pracę w ochronie zdrowia zarabia 5 775 zł brutto. Pamiętajmy, że etat psychologa zatrudnionego w oświacie wynosi 40 godzin i składa się z pensum (20-22 h) i innych czynności, a co za tym idzie - podobne warunki pracy za większą płacę otrzyma poza szkołą. Tymczasem praca w szkole jest równie obciążająca za dużo mniejsze wynagrodzenie.

Praca w ochronie zdrowia łączy się też często z większym prestiżem zawodowym i możliwością rozwoju zawodowego, czego nie można oczekiwać, pracując w oświacie. Tu często psycholog „wciskany” jest na zastępstwa za nauczycieli innych przedmiotów i jest niedoceniany. Są opinie, że lepsi fachowcy pracują w poradniach, gdzie zajmują się „trudnymi przypadkami”, a do szkoły idą studenci lub psychologowie od razu po studiach, aby nabyć doświadczenia. Tymczasem praca w szkole jest równie obciążająca, jak praca w poradniach. Niestety, za dużo mniejsze wynagrodzenie.

- Psycholog koordynuje w szkole całą ścieżkę wsparcia zdrowia psychicznego - mówi Orłowska. - Począwszy od szkoleń dla nauczycieli dotyczących zaburzeń psychicznych poprzez uświadamianie rady pedagogicznej czy rodziców, jak pracować i wspierać uczniów w kryzysie, przeprowadzi także wstępną diagnozę psychologiczną. Przede wszystkim będzie udzielał wsparcia dzieciom i młodzieży, które bardzo tego potrzebują. Psycholog w szkole pełni funkcję psychologa, psychiatry i psychoterapeuty w jednym, bo na wizytę u tych specjalistów trzeba niekiedy czekać nawet rok na NFZ. Gdzie rodzic będzie szukał pomocy dla dziecka, jeśli finanse nie pozwalają mu na wizyty prywatne? U psychologa szkolnego. A problemy wymagają interwencji natychmiast. Są to zaburzenia lękowe, depresja, samookaleczenia, myśli samobójcze, problemy z rozwojem psychoseksualnym. Najwięcej problemów mają dzieci ze środowisk LGBT. Często są to problemy całych rodzin, dla których psycholog prowadzi warsztaty i poradnictwo. Nie wyobrażam sobie, aby takiego psychologa mogło w szkole nie być. Stanowi on darmową pomoc i wsparcie na pierwszej linii.
Jest jeszcze druga strona medalu, o której rzadko się mówi.

- Psycholog, który dba także o swoją higienę psychiczną, nie będzie wchodził w środowisko, w którym masa nauczycieli ma depresję i cierpi na wypalenie zawodowe, w którym ludzie pracują w ogromnym stresie, albo w którym jest przyzwolenie na mobbing. Do tego dochodzi wypełnianie mnóstwa niczego niewnoszącej dokumentacji - mówi Patrycja Orłowska.
Jako szkolny psycholog w liceach od lat pracuje Maciej Maraszkiewicz, wykładowca na Uniwersytecie Pomorskim w Słupsku.
- Praca na stanowisku psychologa szkolnego jest z jednej strony bardzo, ale to bardzo obciążająca, z drugiej zaś daje ogromną satysfakcję, zwłaszcza w momentach, kiedy możemy uczestniczyć w zmianach życiowych drugiego człowieka - ucznia, rodzica, czy samego nauczyciela - mówi Maraszkiewicz.

- Stres, zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania, konflikty rówieśnicze, nadmierne użytkowanie mediów społecznościowych, przeciążenie pracą, konflikty z bliskimi osobami, trudności finansowe, to tylko niektóre wyzwania, z jakimi zmagają się zarówno uczniowie, jak i rodzice lub opiekunowie prawni. Dlatego tak ważne jest, żeby w momentach, kiedy potrzebujemy z kimś porozmawiać, po pierwsze nie wstydzić się prosić o pomoc, po drugie nie odkładać tego na później. To normalne jest, że na drodze życiowej przechodzimy przez różnorodne zakręty, więc warto mieć w tym czasie towarzystwo na przykład koleżanki, kolegi, przyjaciela, czy też psychologa, do którego można przyjść i razem z nim spojrzeć na dane wyzwanie z innej perspektywy. Zawsze podkreślam, że psycholog w szkole to taki dobry „duszek”, do które można przyjść i o wszystkim porozmawiać - mówi.